O le polokalame STEM pe a uma le aʻoga e faʻavae i luga o le malamalama o le Atunuu
O le tautoulu talu ai nei, o le lesitalaina i le REACH, o se polokalame pe a uma le aʻoga o loʻo tautua Wishram ma Lyle-Dalles aʻoga, e tu i le 100 maila i sasaʻe o Vancouver, faʻateleina i le toeitiiti atoa le limasefulu pasene. O lenei lolofi mai pe tusa ma le 40 tamaiti aʻoga na sau mai se atinaʻe fou mo aiga o Tribal, o le toʻatele oi latou na nonofo i luga o le "vaitafe tele" (Nchʻi-Wana i Sahaptin, o le gagana a le Atunu'u e tautalagia i ona auvai) mo le meleniuma.
“Ioe, o se luitau lea—ae o le ituaiga lelei,” o le tala lea a Heather Lopez, o le faatonu o le polokalame o le REACH, lea e tu mo Fegalegaleaiga, Faʻatamaoaigaina, Aʻoaʻoga, Nuu, ma Meaaoga. Fa'atupeina e le 21st Century Community Learning Centres, REACH ua tautua nei i le silia ma le 140 K-12 tamaiti a'oga ma taula'i i le numera ma le Gagana Igilisi, ae fa'atasi ai ma le STEM (saienisi, tekonolosi, inisinia ma le numera) ma a'oa'oga fa'aleaganu'u.
Vickei Hrdina, faatonu o le ESD 112's Galuega Feso'ota'i Sautesisifo (CCSW), e vaaia le polokalame REACH. Fai mai a ia, “E i ai la'u lisi siaki mo polokalama fou: pe moni, talafeagai, faatosina? Matou te le tuʻuina se mea i luma o tamaiti aʻoga e leai. O Heather ma lana 'au REACH e taula'i i le Math ma le Gagana Fa'aPeretania ma tu'ufa'atasia le STEM e ala i le faipa'aga ma nu'u ma aiga. Ma na te faia ia malie!”
O polokalame pe a uma le aʻoga e masani lava ona muamua aʻafia i le faʻaitiitiga o tupe, o lea e faʻalagolago le REACH i le sili atu i le 18 faʻalapotopotoga paaga, o le toʻatele oi latou e ofo mai o latou taimi ma tomai, ma o nisi e aofia ai le STEM taulaʻi: Trout Unlimited ave tamaiti aoga i savaliga sopo i luga o le Vaitafe o Klickitat e aʻoaʻo e uiga i meaola o le vaitafe; tagata tomai faapitoa mai le Columbia River Inter-Tribal Fish Commission aoao atu e uiga i le taamilosaga ola o samani, tuna lamprey ma isi meaola. Fai mai Lopez latou te aʻoaʻoina foi e uiga i nofoaga faʻasolopito i totonu o le itulagi, e aofia ai le nuʻu i Celilo Falls, o le ogatotonu o fefaʻatauaʻiga ma samani-aganuʻu i le eria mo le faitau afe o tausaga.
Fai mai a ia, "Na latou auina atu se faiaoga na fesoasoani i tamaiti aoga e fausia se suʻesuʻega faʻasolosolo eli o nuu Celilo, fa'aaogaina laau popsicle. O tuaa o tamaiti aʻoga i le lotoifale sa nonofo ai iina, o lea o le vaʻai i le aafiaga moni o vai na sili ona taua."
O isi gaioiga e taula'i i mea'ai ma a'oa'oga fa'aleaganu'u. O le faalapotopotoga paaga i le lotoifale, Skyline Health, na auina atu se fomaʻi taumafa na aʻoaʻoina tamaiti aʻoga e uiga i le suka i nisi o meainu faʻatau. “Na fa'anoanoa tamaiti a'oga i le tele o le suka o lo'o i totonu o meainu ta'itasi. Na matou aʻoaʻoina le auala e fai ai filifiliga sili atu le soifua maloloina, e pei o smoothies mai kale, spinach, ma vine.”
Sa fa'atulaga fo'i e le REACH se Family STEM Night i le faiga fa'apa'aga ma Career Connect Southwest, fa'atasi ai ma le tele o STEM stations mo tamaiti aoga ma o latou aiga e iloa ai.
Ioe, o le REACH o se polokalame fesoasoani i meaaoga, ae o lona faavae o le tuʻuina atu lea o le faʻatamaoaigaina faaleaganuu mo tamaiti aoga. O lona uiga e tumu le taumafanafana i malaga i fafo Portland Art Museum, Arts in Education of the Gorge (AIEG) ma le Fort Vancouver Regional Library. Na feiloai tamaiti aʻoga i tusiata ma taulaitu, suʻesuʻe le siva Hula ma Mayan ma Aztec, ma e oʻo lava i le savali i se maea faʻaili.
O le polokalame a le Columbia River Gorge Discovery Center ma le Falemata'aga, Gorge Ecology Outdoors, na fa'atulagaina ni a'oa'oga i fafo e pei o ala savali i Lyle, tietie uila, ma le su'esu'eina o le natura ma le taua faasolopito o Horsetthief State Park ma le tala faasolopito o petroglyphs Amerika Amerika iina.
Alu i tua atu o le sone mafanafana a se tasi
Fai mai Lopez o ona aʻa moni e fesoasoani ia te ia e fesoʻotaʻi ma tamaiti aʻoga i le lotoifale-ma na latou faʻamalosia foi o ia. O ia uma o se tagata o le Shoalwater Bay ma Hawaii ma sa tausia i Hawaiʻi aʻo leʻi siitia atu i le Gorge ina ua maua e lona tama se galuega uʻamea faʻapipiʻi apefai iʻa i luga o le Vaitafe o Columbia. Na alofa o ia i le Gorge ma mulimuli ane faaipoipo i lana tane, o se sui o le Yakama Nation. “E i ai a matou lalolagi sili ona lelei e lua: o le Gorge, le gutu o Columbia, ma le isi itu o le Pasefika lea matou te manatu i ai o matou tuaa nuu uma.”
Ina ua maua se la fanau ma lana tane, sa ia manaʻo ia avea a latou aganuu ma vaega o a latou aʻoga. “O nisi taimi matou te fetaia’i ai ma poloka auala i la matou faigamalaga faaleaoaoga, ae na maua ai e a’u le naunautaiga ma le malosi e aoao atili ai e uiga i ala o aoaoga mai se vaaiga a le Atunuu.” Na maua e Lopez se galuega o se tupulaga talavou ma aiga faamaopoopo mo Klickitat County 4-H WSU Fa'aopoopo. Sa auai o ia i konafesi e uiga i aʻoaʻoga ma le soifua maloloina o tagata, a le o le toe aumaia o mea na ia aʻoaʻoina pe aumaia le autalavou ma ia.
O nei aoaoga sa ia fai mai ai, “Sa ou aveina i latou i fafo atu o lo latou nofoaga mafanafana. Ona oo lea i se tasi aso, na faapea mai ai nisi o i latou, ‘Ia, ae faapefea oe? E tatau ona e savali i lau lava tautalaga ma avea ma se faiaoga.’ ”
Na filifili Lopez e maua se tikeri o le tagata malaga i Social Work-Psychology in Child and Adolescent Behavior. Na ia fai mai o ana tamaiti aʻoga na faʻaosofia o ia e faʻaauau pea, o lea na ia maua ai se tikeri o le matuaofaiva mai le polokalama a le Iunivesite a le Setete o Arizona. Mo lana galuega mulimuli na ia fautuaina ai le fa'aofiina o se va'aiga a Tagata Initia i le a'oa'oga a le Setete o Uosigitone. Talu mai le 2014, Talu mai le taimi ua mavae: Pulea o Ituaiga i le setete o Uosigitone ua aoaoina i aoga uma a le malo. Ua nofo nei o ia i le Komiti Fa'atonu mo le Washington State Indian Education Association (WSIEA) ma o lo'o i luga o le komiti faufautua mo le komiti faufautua a le ESD112.
Fiafia i a'oa'oga fa'aleaganu'u:
Lopese fa'atasia tala fa'asolopito i totonu o a'oa'oga e uiga i le lalolagi fa'anatura—le fa'avae o le saienisi. I le taimi o le taumafanafana, na aʻoaʻo ai tamaiti aoga e faʻailoa ma aoina laau faʻafomaʻi, e pei o le elderberry ma le rose suilapalapa, ma saunia i totonu o siamu ma sua. Fai mai Lopez, "Tatou te talanoa e uiga i mea taua faafomaʻi ma o latou uiga i o tatou tagata. Matou te talanoa e uiga i le taua o le talosagaina o se faʻatagaga aʻo leʻi pikiina se laʻau. Matou te nonoa le aʻoaʻoga i le faʻaaloalogia o matou tagata toto."
Fai mai Lopez mo le toatele o tagata talavou, o nei aoaoga e pai atu ai i o latou loto ma nonofo ai iina. “Sa faapea mai se tasi tamaitiiti, ‘Mrs. Lopez, na ou alu e tau se laulaau ma talosagaina se faatagaga e piki ai.’ E ese lo latou faaaloalo ma tatala e aoao e uiga i aoaoga ma aganuu fou.”
Aapa atu i le aiga atoa
"O tamaiti aʻoga faʻale-aganuʻu o loʻo i ai le poto masani e matua taua tele i [se ala o galuega faʻalesiosiomaga] - aua e masani ona leai ni auala masani 'I Sisifo' o le atinaʻeina o galuega."
-Vickei Hrdina, Fa'atonu, Career Connect Southwest
E fa'alagolago fo'i le REACH i le auai malosi o matua. Fai mai Lopez, “Matou te fesili atu i matua po o le a le mea latou te mananao e vaai i ai ma e faavae i luga o a latou tali sa matou faia ni sauniga e uiga i mea tau tupe, fesoasoani tau tupe a le kolisi, ma talimalo i afiafi o fesuiaiga o aganuu—e pei o po o tifaga ma tafaoga.” Fai mai a ia, e auai foi matua i malaga i fafo e pei o le tolauapiga i le po i Newport, Oregon.
Na ia faaopoopo mai, “O le tele o avanoa ua tuuina mai e ala i le tatou REACH Program o ni aafiaga fou mo le toatele o a tatou fanau aoga e pei o le savaliga sopo, malaga i le matafaga ma matamata i le sami mo le taimi muamua, poo le asiasi i le Oregon Museum of Science and Industry, Oregon. Zoo, ma le tele o isi mea.”
O le polokalame REACH o lo'o aofia ai fo'i se polokalame su'esu'e galuega ma galuega fa'aa'oa'oga fa'atasi ma Career Connect Southwest. Fai mai Vickei Hrdina, Fa’atonu o le CCSW, “E ofoina atu e le REACH su’esu’ega o galuega e talafeagai fa’ale-aganu’u mo fanau a’oga fa’ale-nu’u, ae maise lava i latou e naunau e faigaluega mo le Matagaluega o I’a ma Manuia po’o le Matagaluega o Punaoa Fa’alenatura. O tamaiti aʻoga faʻale-aganuʻu o loʻo i ai le poto faʻale-aganuʻu e matua taua tele i lena ala o galuega-aua e masani ona leai ni auala masani 'I Sisifo' o le atinaʻeina o galuega."
“Saili ni paaga malolosi a nuu-o latou faavae. Ma a mafai ona ofo atu lo latou taimi e fesoasoani i le faʻaauau ona o le faʻatupeina e le mautu i taimi uma.
-Heather Lopez, Faatonu Polokalama, REACH
Ae mo le fanau a Lopez, e toalua lana fanau tama ua uma ona alu i le kolisi: o le tasi o loʻo aʻoga e avea ma inisinia o le siosiomaga i Michigan (ma faʻaalia i le 2017 vitio i luga o aʻoaʻoga faʻasaienisi komepiuta i lalo) ma le isi tama na maua le BA i galuega faʻaagafesootai ma su'esu'ega fa'ale-aganu'u mai le Kolisi a le Setete o Evergreen ma o lo'o galue nei mo le Itumalo a le White Salmon Schools 21st Century Community Learning Program (vaʻai i le ata i lalo.)
Ina ua fesiligia pe o le a lana fautuaga mo isi a’oga i nuu i tua e mananao e amata se polokalame pe a uma le a’oga sa ia faapea mai, “Saili ni paaga malolosi i nuu-o lo tatou faavae lea. Ma a mafai ona ofo atu lo latou taimi e fesoasoani i le faʻaauau ona o le faʻatupeina e le mautu i taimi uma.
E oo lava i le lolofi mai o tamaiti aʻoga fou, na taʻua e Lopez e leʻi mafai ona latou maua ni tupe faaopoopo ma o loʻo faʻatautaia nei polokalame e toʻaitiiti le aufaigaluega. “E ui lava i nei luitau tatou te faitauina lo tatou tamaoaiga i isi auala: i o tatou aiga, i aoaoga e faamamaluina ai aganuu, eseesega, ma le laueleele ma le matagofie o loo siomia ai—ma mea e manaomia e avea ai ma tausimea lelei o le laueleele.”
Fai mai Lopez, "O le polokalame REACH e tulaga ese ma tulaga ese. Atonu e mauaa i matou i nuu i tua i tua o Nchʻi-Wana, ae e iai a matou tala matagofie ma le mamana e faʻasoa."
O le aoga a Wishram na faʻaalia i le matou 2017 vitio i luga o aʻoaʻoga faʻasaienisi komipiuta ma aofia ai le tama a Heather Lopez o loʻo maua nei se tikeri i le inisinia o le siosiomaga i le kolisi. Fai mai a ia, na ia faʻafetaia lenei vave faʻaalia i komepiuta faasaienisi mai Career Connect Southwest mo le faʻamalosia o ia e alu iina.